De klimaatcrisis volgens een activist, en Beethoven

Read English version here

Toen de eerste noten werden gespeeld, in een ruimte waar de grote groep mensen eigenlijk maar net in paste, greep het me ineens naar de keel. Hier stonden we dan. Tussen jassen en tassen en cello koffers en schoolstoelen, de meeste aanwezigen volstrekt onbekenden voor elkaar. Hier stonden we dan, een geïmproviseerd orkest en een bijeengeraapte groep mensen die zich had aangemeld ter support van de orkestleden, mochten dingen tijdens het optreden uit de hand lopen. Hier stond ik dan, te luisteren naar een repetitie van een stuk dat meer dan twee eeuwen geleden gecomponeerd was. Ineens overspoelde het complete absurdisme van het moment me. Wat we hier stonden te doen. Waarom we het stonden te doen. Dat we het überhaupt moesten doen. Ik dacht aan de componist van het stuk. Zijn leven. De tijd waarin hij leefde. Hoe hij toch nooit zou kunnen hebben voorzien dat zijn symfonie meer dan twee eeuwen later zou worden ingezet voor dit doel. 

Of toch wel?

De beste man leefde in een tijd waarin muziek alleen kon worden geluisterd als het live was. Een tijd waarin vervoer per koets, boot of paard was. Een tijd waar kleding op maat werd gemaakt, thuis werd genaaid of tweedehands werd gekocht of geruild. Een tijd waarin het doel van landbouw voornamelijk was voldoende voedsel te produceren voor eigen gebruik of het gebruik van de gemeenschap – van commerciële doeleinden was nog zelden spraak. Een tijd waarin olie vooral bekend was van olielampen en als smeermiddel. Waar bedrijven die producten leverden die na een beperkte tijd kapot gingen, konden rekenen op boze consumenten. 

Maar het was ook een tijd waarin alles begon te veranderen. Midden in het leven van de componist werden de eerste stappen van de industriële revolutie gezet. Stoommachines waren al in gebruik, en twee jaar voor zijn dood zou de eerste stoomtrein voor passagiers vertrekken. Kolonialisme nam tijdens zijn leven in rap tempo toe en bracht zowel een stijging van import en export als de eerste aandelenbeurzen met zich mee. Groei was ook tijdens het leven van de componist al een magisch woord waaronder alles verantwoord en geaccepteerd kon worden. Groei van het Rijk, groei van het aanbod van producten die men kon kopen en groei van de winst. Het zou nog ruim een eeuw duren voordat overheden deze manier van doen zouden opgeven. 

Daarbij was de symfonie waar ik nu naar luisterde – volgens de componist zelf zijn beste werk – vermoedelijk geschreven als verzet tegen Napoleon. Als verzet tegen de zoveelste oorlog voortgebracht door de megalomanie van één man. Ook niet bepaald een probleem waar de wereld inmiddels van genezen is.

Had Beethoven het dan ergens misschien toch wel kunnen zien aankomen?

Had hij ooit kunnen indenken dat een deel van zijn Zevende Symfonie zou worden gerepeteerd in een ruimte als deze, met een aaneensluitende oefening met de groep mensen eromheen – de “buddy’s” – om te leren zo snel mogelijk in te pakken mochten de orkestleden de benen moeten nemen? Had hij ooit kunnen voorspellen dat zijn werk zou worden gespeeld op een snelweg om de regering te smeken te stoppen met het subsidiëren van gebruik van dat spul uit die lampen en dat spul in de turbine van die eerste passagierstrein? 

Had hij ooit kunnen bedenken – zelfs in zijn meest creatieve periodes – dat zijn werk zou worden ingezet om te proberen de wereld van een immer naderende ondergang te redden? 

Ik weet het, ik weet het: dat klinkt heel dramatisch. Terwijl ik het typte, gingen de woorden die ik als kind vaak hoorde van mijn vader door mijn hoofd: nou, nou, wat dramatisch, jij moet op toneel (spoiler alert: ik ging op toneel – het was geen succes.) 

Maargoed, even koelbloedig en rationeel dan. Dit zijn de feiten:

Nee, het komt niet door natuurlijke fluctuaties

Ja, er zijn natuurlijke klimaatschommelingen en die zijn er altijd geweest, maar op basis daarvan zouden we nu in een koudere periode moeten zitten. Ondanks dat zitten we nu in de heetste periode ooit gemeten. De wetenschap zegt per definitie nooit iets met zekerheid – dat is de kracht er ook van – maar de theorie dat menselijke activiteit de oorzaak is van de klimaatcrisis staat op dezelfde benen als de theorie dat de aarde rond is, de zwaartekracht ervoor zorgt dat een appel op de grond valt en een komeet het uitsterven van dino’s veroorzaakte. Niemand geilt meer op het onjuist bewijzen van een collega dan een wetenschapper, maar na 70 jaar klimaatonderzoek is er toch echt een consensus. 

Ja, mensen zullen oplossingen verzinnen, maar die zijn niet meer op tijd

Mensen zijn vindingrijk en kunnen een hoop oplossen. Ingenieuze uitvindingen verschijnen met regelmaat, van perovskiet zonnepanelen tot enzymen die plastic verwerken. Maar op een gegeven moment passeren we kantelpunten waarvan het onmogelijk is terug te komen. Sommigen daarvan spreken gelijk tot de verbeelding, zoals het verdwijnen van de ijskappen. Andere kantelpunten vereisen iets meer inleving, zoals het instorten van ecosytemen. Het mooie – maar in dit geval ook beangstigende – van de natuur is dat alles met elkaar verbonden is. Bomen slurpen CO2 uit de atmosfeer waardoor ze beter kunnen groeien en overleven en dus weer meer CO2 kunnen opslurpen. Als de CO2 niveaus in de lucht echter te groot worden, kunnen de bomen slechter groeien en overleven waardoor ze minder CO2 kunnen opslurpen waardoor ze weer slechter kunnen groeien en overleven enzovoorts. Er ontstaat een feedbackloop waarin het kwalijke effect steeds meer wordt versterkt tot er totale instorting is. Als zo’n kantelpunt wordt bereikt is de weg terug ver zoek. 

Een aantal kantelpunten staan letterlijk om de hoek, als in: ergens tussen nu en de komende jaren, zoals het verdwijnen van de ijskap in Groenland en het uitsterven van koraal- en diersoorten. We hebben het punt van de eerste diersoort die is uitgestorven is door de klimaatcrisis zelfs al gepasseerd. Dag, lieve Bramble Cay rat. Er is dus geen tijd meer te wachten op nieuwe oplossingen. Of op 2030, of 2050 of een andere steeds verschuivende stip op de horizon. 

Milieuactivisme heeft niet (genoeg) gewerkt

Het gevaar van de klimaatcrisis is al sinds de jaren 50 bekend. In de jaren 70 en 80 werd de ene na de andere commissie van topwetenschappers en politici gevormd om de consequenties in kaart te brengen. De bevindingen waren toen al unaniem: als we zo door gaan, stijgen de temperaturen en de CO2 niveaus, smelten de ijskappen, drogen meren op, verzuren de oceanen, degradeert land tot alles woestijn is en storten ecosystemen in. De consequenties voor de mensheid kan je zelf wel bedenken. Zelfs de oliebedrijven beaamden dit. 

Inmiddels zijn al veel voorspelde consequenties zichtbaar, van opgedroogde meren tot bosbranden, van waterschaarste tot overstromingen, van stervend koraal tot smeltende ijskappen. Ongeveer dertig miljoen mensen zijn al ontheemd door natuurrampen, in de meeste gevallen veroorzaakt door de klimaatcrisis. Even ter illustratie: dit is meer dan drie keer het aantal mensen dat door oorlog en geweld op de vlucht is.

Meer dan een halve eeuw van activisme en akkoorden hebben her en der winsten behaald, maar bij lange na niet genoeg en vooral niet snel genoeg. Een nieuwsbericht met de titel “Earth on track to be unlivable” staat ergens klein op pagina 3 van de krant. Daarom zijn sommige milieuorganisaties op ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ overgestapt, de tactiek waar de Suffragettes stemrecht voor vrouwen mee wonnen en de Civil Rights Movement een beëindiging van segregatie. 

Maar het is toch eigenlijk te bizar voor woorden dat dit überhaupt nodig is?

Hoe zijn we zo ver gekomen dat overheden het beschermen van de winst van bedrijven boven het beschermen van hun eigen burgers plaatsen? Dat onze identiteit zo onlosmakelijk vastgeroest is met waar we staan op het politieke spectrum dat zelfs de leefbaarheid van de planeet – wat toch echt in het belang van iedereen is – daar deel van is geworden?  Dat we geen korte termijn concessies willen doen voor de letterlijke toekomst van onszelf en onze kinderen? Dat we onze verdeling zo ver hebben laten komen dat zelfs de mogelijke ondergang van de mensheid ons niet kan verenigen?

Al deze gedachten reikten met hun handjes naar mijn hart terwijl de onheilspellende noten van de voor mij tot dat moment onbekende Zevende Symfonie van Beethoven over me heel spoelden. Mogelijk misschien in iets minder vloeiende proza, maar je snapt wat ik bedoel. 

Luister, ik begrijp het. Het is te groot om te beseffen. Te deprimerend om elke dag bij stil te staan. En mensen hebben wel iets anders aan hun hoofd. De middenklasse verdwijnt, mensen proberen een dak boven hun hoofd te houden – proberen überhaupt een dak voor boven hun hoofd te vinden. De AI revolutie is begonnen, er zijn tal van andere problemen die de wereld in de greep houden, en dat allemaal nog bovenop de uitdagingen die het dagelijks leven op zichzelf al met zich meebrengt. Ik wil ook niet zeggen dat iedereen activist moet worden. Wat ik wel wil zeggen: alsjeblieft, verzet je niet tegen degene die het wel zijn. 

Politici, maak van het klimaat geen politieke strategie. Zorgen dat jouw natie genoeg voedsel en leefruimte blijft houden voor zijn inwoners is geen linkse of rechtse kwestie, het is een basis mensenrecht en wettelijke plicht van het kabinet. Aandeelhouders, eis snellere verduurzaming van je bedrijven. Als ethische doelen niet belangrijk genoeg zijn, denk je in wat er gebeurt met de koersen als de samenleving in een globale voedsel- en migratiecrisis verzakt. 

Journalisten, ik snap het belang van gebalanceerde journalistiek, maar wat is een neutrale positie als er een komeet op de aarde afkomt? Als er een kleuter een dashboard vol kleurrijke atoombomknoppen mag bedienen? De klimaatcrisis is een wetenschappelijk bewezen existentiële dreiging van hetzelfde niveau. Schrijvers en columnisten en redacteuren en videomakers, laat je niet verleiden tot whataboutisms en randzaken. Als je dan toch wilt uiteenzetten welke BNer hypocriet is en waarom je bepaalde acties te ver vindt gaan, noem dan met minstens net zo veel passie de validiteit van het doel dat ze dienen. Besef je welk geluid je versterkt. Ouders en verzorgers en opa’s en oma’s, steun je kinderen en kleinkinderen als ze activist worden. Vrienden en geliefden, moedig de klimaatactivisten die je kent aan, zelfs al komt het je strot uit. Als je weerstand voelt, vraag jezelf af waarom? Is het misschien de confrontatie met je eigen schuldgevoel? Of een afweermechanisme om niet aan het echte probleem te hoeven denken? 

Tegen CEOs weet ik niet eens wat ik moet zeggen. Ze weten het namelijk allemaal echt wel. Niet voor niks zijn velen bezig met miljoenenbunkers en persoonlijke reddingsplannen. Maar ze maken keer op keer duidelijk dat het ze niet boeit. Niet als zij eraan kunnen ontsnappen. Wie weet, misschien ambiëren ze juist wel een planeet waar alleen de rijken hebben overleefd. 

Mensen die de ernst van de zaak inzien maar twijfelen of simpelweg niet weten waar te beginnen: Stem groen. Sluit je aan bij een milieuorganisatie. Historisch gezien gaan overheden luisteren zodra een beweging 3,5% van de bevolking weet te mobiliseren. Dit is het doel van Extinction Rebellion, en waarom ik me bij deze organisatie heb aangesloten. De orkest optredens zijn slechts een bonus. Maar er zijn talloze andere organisaties en ze werken vaak samen. Doe wat voor jou haalbaar en vol te houden is. 

En als laatste, voor iedereen: je hoeft geen activist te worden maar realiseer je dat zwijgen niet neutraal is. Zwijgen is stille goedkeuring.

Ben ik alsnog in drama vervallen. Het spijt me. Maar als het vooruitzicht van een aarde die voor het grootste deel van de mensheid onleefbaar is geen dramatische reactie rechtvaardigt, wat dan wel? Misschien kunnen twee BNers een sex tape maken op het laatste stukje ijs in Antarctica? Misschien kan de Champion’s League worden uitgesteld tot de klimaatcrisis onder controle is? Ik noem maar wat hè. Ik zou zelfs alle Bakeoffs opofferen, als het echt écht moet!

Ik Googlede nog even verder over Beethoven en ontdekte dat zijn Negende Symfonie – volgens anderen zijn beste werk – geïnspireerd was door een gedicht. Een gedicht genaamd “Ode aan de Vreugde” van ene Friedrich Schiller. Het gedicht gaat over hoop, vriendschap en vereniging, en moedigt de mensheid aan om als één samen te komen. Beethoven’s Negende Symfonie trachtte die triomf van het samenkomen van de mensheid tegen hopeloosheid over te brengen. Het was de allerlaatste symfonie die hij in zijn leven voltooide. 

Wat zou het waanzinnig zijn als dat stuk in de toekomst beter symbool staat voor de milieubeweging dan zijn zevende. Dat we een ode aan de vreugde – aan de mensheid – kunnen spelen als de overheid eindelijk voldoende stappen neemt. 

Beethoven was verzot op de natuur, ik weet zeker dat hij het oké zou vinden.